Het Nederlandse notariaat staat op een keerpunt: naast de ruim 3.300 (kandidaat-)notarissen zijn talloze AI-assistenten als ChatGPT, Copilot en Perplexity hun intrede aan het doen in de notariële praktijk. Met de inwerkingtreding van een volgend deel van de EU AI Act op 2 februari 2025 krijgt deze ontwikkeling een extra dimensie. Terwijl veel notariskantoren nog worstelen met ethische vraagstukken of terughoudend zijn in het gebruik van AI-tools, dreigt een cruciale ontwikkeling over het hoofd te worden gezien: vanaf begin 2025 worden concrete eisen gesteld aan de AI-geletterdheid van professionals die met AI-systemen werken. Het effectief instrueren van AI-tools ('prompten') wordt daarmee niet alleen een praktische noodzaak, maar ook een wettelijke verplichting voor de moderne notaris - niet minder fundamenteel dan het opstellen van akten, het uitvoeren van recherches of het adviseren van cliënten.
Notariële expertise in het AI-tijdperk
Deze ontwikkeling vraagt meer dan basale digitale vaardigheden - het vereist een doordachte combinatie van notariële expertise, systematisch denken en AI-bewustzijn. Notariskantoren die nu investeren in gedegen AI-training en de implementatie van AI-workflows realiseren niet alleen significante tijdwinst bij standaardwerkzaamheden, maar bouwen ook aan compliance met de aanstaande wetgeving. Dit stelt hen in staat om efficiënter te werken én meer tijd te besteden aan wat écht menselijke expertise vereist: de Belehrung, complexe familieverhoudingen doorgronden en strategische advisering bij vastgoedtransacties. De notarissen die deze transitie niet tijdig maken, riskeren zowel een concurrentieachterstand als non-compliance met de EU AI Act.
AI-geletterdheid in het notariaat: de kunst van het notarieel prompten
'Prompten', instructies geven aan AI-modellen zoals ChatGPT en Copilot, is een belangrijk onderdeel van AI-geletterdheid in het notariaat. De kunst van het prompten in de notariële praktijk is aanzienlijk complexer dan veel notarissen zich realiseren. Het vereist een unieke combinatie van notariële expertise, technisch inzicht en communicatieve vaardigheden, aangevuld met begrip van de ethische en tuchtrechtelijke vereisten. Waar een algemene prompt als "maak een conceptakte" onbruikbaar is, kan een zorgvuldig geformuleerde instructie leiden tot waardevolle eerste concepten.
Neem bijvoorbeeld een prompt voor een levering: "Analyseer deze koopovereenkomst voor een conceptakte van levering met focus op: 1) bijzondere bepalingen rond splitsing en VvE conform nieuwe modelreglement 2024, 2) erfdienstbaarheden en kwalitatieve verplichtingen uit de titel en voorafgaande akten, 3) controle hypothecaire inschrijvingen en beslagen volgens laatste kadastrale recherche, en 4) fiscale aspecten rond overdrachtsbelasting inclusief startersvrijstelling." Een dergelijke gestructureerde prompt levert een bruikbaar eerste concept op dat weliswaar notariële controle behoeft, maar het proces aanzienlijk versnelt.
Praktische toepassingen en beroepsverantwoordelijkheid
De EU AI Act vereist dat organisaties "naar beste vermogen" zorgen voor voldoende AI-geletterdheid bij medewerkers die AI-systemen gebruiken. Voor notariskantoren betekent dit een concrete opdracht tot het ontwikkelen van AI-trainings programma's, implementeren van kwaliteitscontroles, en opstellen van ethische richtlijnen. Deze vereisten gelden voor alle AI-systemen, waarbij bijzondere aandacht nodig is voor de notariële kernwaarden en het waarborgen van de rechtszekerheid.
Bij het opstellen van akten kan een goed geformuleerde prompt als uitgangspunt dienen voor een eerste conceptversie, waarbij relevante wetgeving en modelakten geïntegreerd worden. Voor juridisch onderzoek kunnen notarissen AI-tools instrueren om grote hoeveelheden jurisprudentie en literatuur te analyseren op specifieke ontwikkelingen. Bij due diligence kan AI ingezet worden voor het identificeren van risico's en bijzonderheden in documentatie. Deze toepassingen vervangen het notariële oordeel niet, maar verrijken het werkproces op een manier die voorheen ondenkbaar was.
Herinrichting van de notariële praktijk
De integratie van AI in het moderne notariaat, gecombineerd met de eisen van de EU AI Act, vereist een fundamentele herinrichting van werkprocessen. Notariskantoren moeten hun workflows opnieuw ontwerpen rond AI-ondersteunde processen, waarbij rechtszekerheid, kwaliteitscontroles en ethische overwegingen voorop staan. Dit betekent investeren in:
Doorlopende training in AI-geletterdheid voor notarissen en medewerkers
Ontwikkeling van best practices voor verschillende rechtsgebieden
Implementatie van kwaliteitscontroles voor AI-gegenereerde concepten
Opstelling en handhaving van ethische richtlijnen voor AI-gebruik
Cultuurverandering waarbij kennisdeling over effectieve notariële prompt-strategieën wordt gestimuleerd
Regelmatige evaluatie van AI-competenties binnen de organisatie
Een nieuw tijdperk voor het notariaat
De urgentie voor het notariaat om deze ontwikkeling te omarmen kan nauwelijks worden overschat. De technologische ontwikkelingen in AI-systemen volgen elkaar in hoog tempo op, terwijl de wetgeving concrete eisen stelt aan AI-geletterdheid. Kantoren die nu niet handelen lopen het risico op zowel een onoverbrugbare achterstand als mogelijke sancties onder de EU AI Act.
De toekomst van het notariaat ligt in het effectief en verantwoord integreren van AI als aanvulling op notariële expertise, niet als vervanging ervan. De notaris van de toekomst moet niet alleen juridisch onderlegd zijn, maar ook AI-vaardig - in staat om complexe vastgoed- en estateplanning vraagstukken aan te pakken met een combinatie van menselijke expertise en AI-ondersteuning.
Deze nieuwe realiteit vraagt om notarissen die zowel de technische als ethische aspecten van AI begrijpen en deze kennis effectief kunnen toepassen in hun dagelijkse praktijk. Kantoren die nu investeren in AI-geletterdheid en promptvaardigheden bouwen niet alleen aan compliance met de EU AI Act, maar ook aan hun concurrentiepositie in een transformerend notarieel landschap. Want in het moderne notariaat geldt meer dan ooit: wie prompt, die blijft.
Comments